Zanieczyszczenie powietrza w Polsce

Zanieczyszczenia powietrza w Polsce to temat, który z roku na rok zyskuje na popularności. Wszystko za sprawą wzrostu świadomości mieszkańców naszego kraju o zagrożeniu jakie niosą ze sobą szkodliwe pyły zawieszone. Polska od lat jest liderem niechlubnych rankingów najbardziej zanieczyszczonych miast, zarówno w Europie jak i na świecie. Co to oznacza dla naszego zdrowia? 

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce na tle innych państw

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia z 2018 roku, aż 36 z 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w UE zlokalizowana jest w naszym kraju, z czego w pierwszej 30, znalazło się aż 25 polskich miast.

Niestety to nie jedyny ranking w którym królujemy. Serwis AirVisual na bieżąco aktualizuje ranking najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie i gdy tylko rozpocznie się u nas sezon grzewczy również pojawiamy się na podium. Najczęściej tuż obok azjatyckich miast, w niechlubnym rankingu znajduje się Kraków, Warszawa, Poznań czy Wrocław. 

Rodzaje zanieczyszczeń powietrza w Polsce

Powietrze zanieczyszczają wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe, znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż dopuszczalne stężenia.

• pyły zawieszone PM10, PM2.5 – pyły o średnicach cząstek z przedziału od 2,5 do 10 μm, składają się z różnych substancji, wśród nich znajdują się np. metale ciężkie jak arsen, kadm, nikiel, rtęć,
• zanieczyszczenia w formie gazowej – dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), węglowodory (CnHm), ozon,
• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) – benzo(a)pireny,
• dioksyny i furany.

Źródła zanieczyszczenia powietrza w Polsce

Źródłami zanieczyszczenia powietrza jest głównie niska emisja, zanieczyszczenia powstają poprzez ogrzewanie gospodarstw domowych paliwem stałym (szczególnie w kotłach nie spełniających norm emisji), spalanie złej jakości paliwa, palenie śmieci. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych występują najczęściej w okresie zimowym. Ma to związek ze zwiększoną emisją pyłu będącego skutkiem spalania paliw stałych w celach grzewczych. Szkodliwe substancje w szczególności pochodzącą z indywidualnego ogrzewania budynków. 

Kolejnym źródłem zanieczyszczeń jest transport spalinowy. Po polskich drogach porusza się bardzo duża ilość starych, niespełniających norm emisji spalin pojazdów – osobowych, prywatnych busów i autobusów, a także maszyn budowlanych. Najbardziej uciążliwe dla środowiska są pojazdy z silnikami diesla.

Polska energetyka opiera się głównie na węglu, zarówno kamiennym jak i brunatnym. Według raportu KOBiZE w Polsce emisje dwutlenku węgla z elektrowni wciąż rosną. W 2016 r. wynosiły około 35 mln ton, w 2017 r. około 37 mln ton, a w 2018 r. już ponad 38 mln ton CO2.

Innym poważnym dwutlenku węgla jest przemysł (np. huty, koksownie) oraz rolnictwo.

Zanieczyszczenia powietrza pochodzą nie tylko z działalności człowieka, odpowiadają za nie także procesy naturalne – pożary lasów, wyładowania atmosferyczne, procesy biologiczne, a nawet pył kosmiczny. 

Skutki zanieczyszczeń powietrza w Polsce

Zanieczyszczenia powietrza wywołują szereg zjawisk jak efekt cieplarniany, dziura ozonowa, smog czy kwaśne deszcze, mających negatywny wpływ zarówno na człowieka jak i na całe środowisko. Bezpośrednim efektem zanieczyszczeń jest wzrost średniej globalnej temperatury. Skutki zmian klimatu zaczynają być coraz bardziej odczuwalne nie tylko na świecie, ale i w Polsce, a konsekwencją dalszego podwyższenia temperatury będą gwałtowne zjawiska atmosferyczne, susze, powodzie, pożary, a w konsekwencji utrata naturalnych ekosystemów, braki żywności, choroby, konflikty polityczne czy migracje klimatyczne.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie

Dorosły człowiek wdycha 10-12 m3 powietrza w ciągu doby. Wraz z każdym oddechem do organizmu dostają się zanieczyszczenia, najbardziej szkodliwe z nich to rakotwórczy benzo(a)piren i pyły zawieszone, które mogą składać się z różnych związków chemicznych w tym metali ciężkich.

Zanieczyszczenia powietrza wywierają negatywny wpływ nie tylko na układ oddechowy, ale i na funkcjonowanie całego organizmu. Niewielkie cząsteczki pyłu zawieszonego są w stanie przeniknąć do układu krwionośnego, a stąd do wszystkich narządów powodując stany zapalne i różnorodne zmiany degradacyjne. Wieloletnia podwyższona ekspozycja na zanieczyszczenia pyłowe nasila i przyspiesza proces starzenia się układu nerwowego. 

Innym szkodliwym dla organizmów żywych związkiem chemicznym jest benzo(a)piren. Wydziela się głównie podczas spalania węgla, drewna i tworzyw sztucznych. Jest jednym z najbardziej toksycznych składników smogu, silnie rakotwórczy.

Zanieczyszczenia powietrza wpływają na całą populację, jednak problem jest szczególnie istotny dla osób wrażliwych, o obniżonej odporności, starszych, dzieci czy kobiet w ciąży. Badania dowodzą, że smog działa na zdrowie dziecka już w okresie prenatalnym, wywołując negatywny wpływ na rozwój płodu. 

Jakość powietrza jest jednym z czynników wpływających na zdrowie i co za tym idzie, długość życia człowieka. Z mapy Air Quality Life Index (AQLI) stworzonej przez naukowców z Chicago wynika, że zanieczyszczenie powietrza w Polsce jest o tyle istotne, że mieszkańcy żyją średnio 1 rok króce, a w zależności od regionu nawet 1,5 roku, niż mogliby, gdyby żyli w czystszym miejscu. 

Jak zapobiegać powstawaniu zanieczyszczeń powietrza?

Oto kilka metod by ograniczyć swój wpływ na zanieczyszczenie powietrza:

• zainwestuj w odnawialne źródła energii – zamień prąd z elektrowni węglowych na ten ze słońca, a ciepło ze spalania paliw, na energię z natury. Fotowoltaika i pompa ciepła to idealny w trosce o środowisko i czyste powietrze.
• kiedy możesz zrezygnuj z samochodu i wybierz rower, spacer lub transport zbiorowy, a jeśli już poruszasz się samochodem, zadbaj o jego dobry stan techniczny,
• zadbaj o zieleń wokół siebie – rośliny pochłaniają dwutlenek węgla, produkują tlen i redukują ilość zanieczyszczeń w powietrzu,
• zadbaj o poprawienie efektywności energetycznej gospodarstwa domowego, docieplenie  ścian i stropów czy wymiana stolarki okiennej sprawią, że do osiągnięcia pożądanej temperatury zużyjesz mniej energii,
• ogranicz ilość zużytych opakowań i produkowanych odpadów, poznaj zasady idei “zero waste”,
• edukuj i uświadamiaj innych o szkodliwości negatywnych zachowań.

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce to ze względu na rosnącą świadomość zagrożeń jakie za sobą niesie, coraz częściej poruszany temat. Oprócz rozwiązań systemowych, powinniśmy sami zadbać o zdrowie swojej rodziny i otoczenie. 

Podsumowując, trzeba zwrócić na 3 aspekty. Pierwszy, to rola ionstytucji publicznych: rząd oraz samorządy w Polsce podejmują różne inicjatywy, aby walczyć ze zanieczyszczeniem powietrza. Programy takie jak program Czyste Powietrze oferują dofinansowanie na wymianę starych pieców oraz ocieplenie budynków. Wspierają także rozwój energii odnawialnej, np. fotowoltaiki, i inwestują w zieloną infrastrukturę, co ma na celu poprawę jakości powietrza.

Druga sprawa to monitorowanie zanieczyszczeń powietrza jest kluczowe dla oceny stanu środowiska oraz podejmowania odpowiednich działań. W Polsce funkcjonują stacje pomiarowe, które dostarczają dane o poziomach pyłów zawieszonych (PM10, PM2.5) i gazów, takich jak dwutlenek azotu czy dwutlenek siarki. Dzięki tym informacjom obywatele mogą świadomie reagować na złą jakość powietrza.

I trzecia, to rola obywateli. Obywatele odgrywają kluczową rolę w poprawie jakości powietrza. Mogą wybierać ekologiczne źródła energii, takie jak panele fotowoltaiczne, oraz unikać spalania odpadów. Dodatkowo, korzystanie z transportu publicznego, rowerów czy car-sharingu zamiast samochodów spalinowych może znacząco zmniejszyć emisję zanieczyszczeń i poprawić jakość powietrza.