Zanieczyszczenia powietrza w Polsce to temat, który z roku na rok zyskuje na popularności. Wszystko za sprawą wzrostu świadomości mieszkańców naszego kraju o zagrożeniu jakie niosą ze sobą szkodliwe pyły zawieszone. Polska od lat jest liderem niechlubnych rankingów najbardziej zanieczyszczonych miast, zarówno w Europie jak i na świecie. Co to oznacza dla naszego zdrowia?
Zanieczyszczenie powietrza w Polsce na tle innych państw
Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia z 2018 roku, aż 36 z 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w UE zlokalizowana jest w naszym kraju, z czego w pierwszej 30, znalazło się aż 25 polskich miast.
Niestety to nie jedyny ranking w którym królujemy. Serwis AirVisual na bieżąco aktualizuje ranking najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie i gdy tylko rozpocznie się u nas sezon grzewczy również pojawiamy się na podium. Najczęściej tuż obok azjatyckich miast, w niechlubnym rankingu znajduje się Kraków, Warszawa, Poznań czy Wrocław.
Rodzaje zanieczyszczeń powietrza w Polsce
Powietrze zanieczyszczają wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe, znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż dopuszczalne stężenia.
- pyły zawieszone PM10, PM2.5 – pyły o średnicach cząstek z przedziału od 2,5 do 10 μm, składają się z różnych substancji, wśród nich znajdują się np. metale ciężkie jak arsen, kadm, nikiel, rtęć,
- zanieczyszczenia w formie gazowej – dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), węglowodory (CnHm), ozon,
- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) – benzo(a)pireny,
- dioksyny i furany.
Źródła zanieczyszczenia powietrza w Polsce
Źródłami zanieczyszczenia powietrza jest głównie niska emisja, zanieczyszczenia powstają poprzez ogrzewanie gospodarstw domowych paliwem stałym (szczególnie w kotłach nie spełniających norm emisji), spalanie złej jakości paliwa, palenie śmieci. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych występują najczęściej w okresie zimowym. Ma to związek ze zwiększoną emisją pyłu będącego skutkiem spalania paliw stałych w celach grzewczych. Szkodliwe substancje w szczególności pochodzącą z indywidualnego ogrzewania budynków.
Kolejnym źródłem zanieczyszczeń jest transport spalinowy. Po polskich drogach porusza się bardzo duża ilość starych, niespełniających norm emisji spalin pojazdów – osobowych, prywatnych busów i autobusów, a także maszyn budowlanych. Najbardziej uciążliwe dla środowiska są pojazdy z silnikami diesla.
Polska energetyka opiera się głównie na węglu, zarówno kamiennym jak i brunatnym. Według raportu KOBiZE w Polsce emisje dwutlenku węgla z elektrowni wciąż rosną. W 2016 r. wynosiły około 35 mln ton, w 2017 r. około 37 mln ton, a w 2018 r. już ponad 38 mln ton CO2.
Innym poważnym dwutlenku węgla jest przemysł (np. huty, koksownie) oraz rolnictwo.
Zanieczyszczenia powietrza pochodzą nie tylko z działalności człowieka, odpowiadają za nie także procesy naturalne – pożary lasów, wyładowania atmosferyczne, procesy biologiczne, a nawet pył kosmiczny.
Skutki zanieczyszczeń powietrza w Polsce
Zanieczyszczenia powietrza wywołują szereg zjawisk jak efekt cieplarniany, dziura ozonowa, smog czy kwaśne deszcze, mających negatywny wpływ zarówno na człowieka jak i na całe środowisko. Bezpośrednim efektem zanieczyszczeń jest wzrost średniej globalnej temperatury. Skutki zmian klimatu zaczynają być coraz bardziej odczuwalne nie tylko na świecie, ale i w Polsce, a konsekwencją dalszego podwyższenia temperatury będą gwałtowne zjawiska atmosferyczne, susze, powodzie, pożary, a w konsekwencji utrata naturalnych ekosystemów, braki żywności, choroby, konflikty polityczne czy migracje klimatyczne.
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie
Dorosły człowiek wdycha 10-12 m3 powietrza w ciągu doby. Wraz z każdym oddechem do organizmu dostają się zanieczyszczenia, najbardziej szkodliwe z nich to rakotwórczy benzo(a)piren i pyły zawieszone, które mogą składać się z różnych związków chemicznych w tym metali ciężkich.
Zanieczyszczenia powietrza wywierają negatywny wpływ nie tylko na układ oddechowy, ale i na funkcjonowanie całego organizmu. Niewielkie cząsteczki pyłu zawieszonego są w stanie przeniknąć do układu krwionośnego, a stąd do wszystkich narządów powodując stany zapalne i różnorodne zmiany degradacyjne. Wieloletnia podwyższona ekspozycja na zanieczyszczenia pyłowe nasila i przyspiesza proces starzenia się układu nerwowego.
Innym szkodliwym dla organizmów żywych związkiem chemicznym jest benzo(a)piren. Wydziela się głównie podczas spalania węgla, drewna i tworzyw sztucznych. Jest jednym z najbardziej toksycznych składników smogu, silnie rakotwórczy.
Zanieczyszczenia powietrza wpływają na całą populację, jednak problem jest szczególnie istotny dla osób wrażliwych, o obniżonej odporności, starszych, dzieci czy kobiet w ciąży. Badania dowodzą, że smog działa na zdrowie dziecka już w okresie prenatalnym, wywołując negatywny wpływ na rozwój płodu.
Jakość powietrza jest jednym z czynników wpływających na zdrowie i co za tym idzie, długość życia człowieka. Z mapy Air Quality Life Index (AQLI) stworzonej przez naukowców z Chicago wynika, że zanieczyszczenie powietrza w Polsce jest o tyle istotne, że mieszkańcy żyją średnio 1 rok króce, a w zależności od regionu nawet 1,5 roku, niż mogliby, gdyby żyli w czystszym miejscu.
Jak zapobiegać powstawaniu zanieczyszczeń powietrza?
Oto kilka metod by ograniczyć swój wpływ na zanieczyszczenie powietrza:
- zainwestuj w odnawialne źródła energii – zamień prąd z elektrowni węglowych na ten ze słońca, a ciepło ze spalania paliw, na energię z natury. Fotowoltaika i pompa ciepła to idealny duet w trosce o środowisko i czyste powietrze.
- kiedy możesz zrezygnuj z samochodu i wybierz rower, spacer lub transport zbiorowy, a jeśli już poruszasz się samochodem, zadbaj o jego dobry stan techniczny,
- zadbaj o zieleń wokół siebie – rośliny pochłaniają dwutlenek węgla, produkują tlen i redukują ilość zanieczyszczeń w powietrzu,
- zadbaj o poprawienie efektywności energetycznej gospodarstwa domowego, docieplenie ścian i stropów czy wymiana stolarki okiennej sprawią, że do osiągnięcia pożądanej temperatury zużyjesz mniej energii,
- ogranicz ilość zużytych opakowań i produkowanych odpadów, poznaj zasady idei “zero waste”,
- edukuj i uświadamiaj innych o szkodliwości negatywnych zachowań.
Zanieczyszczenie powietrza w Polsce to ze względu na rosnącą świadomość zagrożeń jakie za sobą niesie, coraz częściej poruszany temat. Oprócz rozwiązań systemowych, powinniśmy sami zadbać o zdrowie swojej rodziny i otoczenie.
